Της Ειρήνης Ν. Χουρδάκη*
Οι αλλοδαποί που δανείζουν χρήματα σε κάποιο κράτος δεν μπορούν να περιμένουν να επηρεαστεί αρνητικά από τυχόν δυσπραγία το κράτος αυτό. Δεν μπορούν για παράδειγμα να περιμένουν από το κράτος να κλείσει τα σχολεία, τα πανεπιστήμια και τα δικαστήρια, να διαλύσει την Αστυνομία, να παραμελήσει τις δημόσιες υπηρεσίες και να εκθέσει τον λαό του σε συνθήκες χάους και αναρχίας μόνο και μόνο για να ικανοποιήσει τους δανειστές του, ημεδαπούς και αλλοδαπούς, κατά τη δήλωση της Νότιας Αφρικής στην προπαρασκευαστική επιτροπή της Συνθήκης της Χάγης για την κωδικοποίηση του Διεθνούς Δικαίου.
Το Δίκαιο, Συνταγματικό και Διεθνές ρίχνει μια δέσμη φωτός πάνω στο δημόσιο χρέος.
Σύμφωνα με δημοσιευθέντα νόμο για τα μέτρα μηχανισμού και στήριξης της ελληνικής οικονομίας από τα κράτη-μέλη της ζώνης του ευρώ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο η νομική φύση του χρέους σχετίζεται με νέες ρυθμίσεις του νόμου σε σχέση και με τις ανάγκες των κοινωνιών. Κατά την αγγλοσαξωνική θεωρία το δημόσιο χρέος διαφοροποιείται από άλλες ιδιωτικές σχέσεις, δηλαδή “όταν το κράτος αποτυγχάνει να πληρώσει τα χρέη του δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί όπως οποιαδήποτε άλλη αποτυχημένη επιχείρηση” που προτεραιότητα δίνει στην εξασφάλιση των δανειστών της. Κατά την κρατούσα στο Διεθνές Δίκαιο θέση τα κράτη μπορούν να “αναστείλουν” την αποπληρωμή χρεών τους με μονομερή πράξη, με βάση κυρίως το κριτήριο της “έκτακτης ανάγκης” και απόλυτη προτεραιότητα δίδεται στην εξυπηρέτηση των κοινωνικών αναγκών της Πολιτείας. Από χώρες του λεγόμενου “Τρίτου κόσμου” προβάλλεται ακόμα και το αίτημα διαγραφής των χρεών όχι λόγω αδυναμίας αποπληρωμής των δανειοληπτριών, αλλά λόγω κυρίως του αντιδημοκρατικού και καταχρηστικού χαρακτήρα τους (odius dept). Σύμφωνα με τη γενική αρχή του δικαίου που διατρέχει όλους τους κλάδους δικαίου και όπως προβάλλεται και ενώπιον του Μονίμου Διεθνούς Δικαστηρίου και όπως γίνονται αποδεκτά τόσο από την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου των Η.Ε. όσο και από το Διεθνές Δικαστήριο “όταν τα κράτη βαρύνονται με υποχρεώσεις έναντι των δανειστών τους τις οποίες δεν μπορούν να εκπληρώσουν παράλληλα με τις υποχρεώσεις έναντι του λαού, είναι υποχρεωμένα να ικανοποιήσουν κατά προτεραιότητα τις βασικές κοινωνικές ανάγκες, έστω και με βλάβη των πιστωτών”. Παράδειγμα η περίπτωση χρέους της Αργεντινής, η οποία εντάχθηκε σε αυτό το νομικό και πολιτικό σχέδιο παρά την κριτική εναντίον της από μεγάλο τμήμα της αμερικάνικης θεωρίας “Chicago journal of internationla law, summer 2005”. Οι πράξεις αυτές υπέρ της Αργεντινής κρίθηκαν σύμφωνες με το διεθνές δίκαιο από εθνικά και διεθνή δικαστήρια. Η Αργεντινή τότε επικαλέστηκε κατάσταση ανάγκης για την περίοδο 2001-2003 και κατήγγειλε τη διμερή συνθήκη με τις ΗΠΑ. Άλλο σχετικά πιο ριζοσπαστικό ρεύμα έλκει την καταγωγή του από την καταγγελία του Τσαρικού χρέους από τη Σοβιετική Ένωση το 1921 με την προτεινόμενη αιτιολογία ότι “κανείς λαός δεν είναι υποχρεωμένος να πληρώσει χρέη αλυσίδες που έφερε για αιώνες”. Το ιστορικά πλέον επιχείρημα αυτό προβλήθηκε πρώτη φορά από τις ίδιες τις ΗΠΑ μετά την λήξη του Ισπανοαμερικανικού πολέμου για να αποκλειστεί η εξόφληση χρέους της Κούβας στην Ισπανία. Κατά τους ίδιους τους αμερικανικούς ισχυρισμούς το χρέος δεν έπρεπε να αποπληρωθεί εφόσον δημιουργήθηκε στο πλαίσιο της αποικιοκρατίας και μάλιστα χωρίς τη συναίνεση του κουβανικού λαού. Έτσι, το Διεθνές Δίκαιο δεν πρέπει να προστατεύει ένα “επονείδιστο” χρέος. Το πότε ένα χρέος είναι επονείδιστο χαρακτηρίζεται από το αν το δάνειο έχει συναφθεί από ένα μη δημοκρατικό καθεστώς και προς όφελος του λαού ή των αυταρχών. Άλλοτε πάλι η έννοια “επονείδιστο” στηρίζεται στο γεγονός ότι οι τράπεζες ή οι διεθνείς δανειστές είναι συνυπεύθυνοι για τα υπέρογκα επιτόκια και τη διόγκωση των χρεών.
Στη σύγχρονη ιστορία πρώτη φορά ένα κράτος διέγραψε μονομερώς ένα χρέος και μάλιστα χωρίς να επικαλεστεί κατάσταση ανάγκης. Ο πρόεδρος της Κορέας στην διαπίστωση σειράς παρανομιών συγκρότησε διεθνή επιτροπή το 2007 για το χρέος του Ισημερινού με σκοπό τη νομιμότητα και διαφάνεια, η οποία διαπίστωσε σειρά παρανομιών. Βάσει πορισμάτων σταμάτησε η πληρωμή των κρατικών ομολόγων το 2008 και το 2009, για τα έτη 2012 και 2030.
Η διαγραφή των χρεών έχει το νόημα όχι της κατάχρησης και της ανηθικότητας, αλλά της δημιουργίας, μιας δικαιότερης διεθνούς οικονομικής τάξης έναντι του αυταρχισμού και της εκμετάλλευσης του ανθρώπου και μάλιστα σύμφωνα και με τα ανθρώπινα δικαιώματα.
* Η Ειρήνη Ν. Χουρδάκη είναι δικηγόρος παρ’Αρείω Πάγω
