Το Ταμείο Ανάκαμψης και η χρονοτριβή διεκπεραίωσης της αποστολής του
Βυθίζομαι σε σκέψεις ως Έλληνας, Ευρωπαίος και παιδί του κόσμου, αφού μέσω τελικά της παγκοσμιοποίησης, που τείνει να μηδενίσει τη διεθνοποίηση, το πέταγμα της πεταλούδας στην Κίνα επηρεάζει τη ζωή και την καθημερινότητά μου στην Ελλάδα και στο Ηράκλειο.
*Του Νίκου Στιβακτάκη
Όταν ένα πρόβλημα είναι ατομικό, η λύση αργεί να έρθει. Απεναντίας, όταν καταστεί συλλογικό, η λύση/σεις έρχεται/έρχονται ιδιαίτερα γρήγορα ή ως διά μαγείας. Εξαρτάται βέβαια και από την ποιοτική και ποσοτική φύση του προβλήματος.
Από το 2008, έτος οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα (εμφάνιση του τότε Νόμου 3869/2010 τον Σεπτέμβριο του 2010), η ελληνική κοινωνία αναγκάστηκε να αντεπεξέλθει με ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες, στερήσεις, ΔΝΤ και μνημόνια (τα οποία εντέλει απέτυχαν) και να οδηγηθεί με αργούς ρυθμούς στην έξοδο από μία οικονομική αιμορραγία. Ως αδύναμος οικονομικός αδερφός της Ένωσης, η Ελλάδα ταλαντεύτηκε σε ουσιαστικού περιεχομένου σκέψεις κατά ποσό τελικά η Ένωση στο πέρασμα του χρόνου έχασε τον αρχικό πολιτικό της χαρακτήρα και στόχο, και μετατράπηκε εντέλει σε μία οικονομική και μόνο Ένωση, με τις ισχυρά οικονομικές χώρες, απέναντι στις αδύναμες, να “παζαριάζουν” με τοκογλυφικά κριτήρια τη στήριξη και την αλληλεγγύη.
Στην περίοδο όμως της πανδημικής νόσου COVID-19, το πρόβλημα στον τομέα της υγείας κατέστη όχι μόνο ελληνικό, αλλά και ευρωπαϊκό και παγκόσμιο. Για το πολυπρισματικό αυτό θέμα η Ευρωπαϊκή Ένωση, καλούμενη να διαχειριστεί οικονομικά, πολιτικά και κοινωνικά την COVID, αυτοεπισκόπησε τον νομικό και ουσιαστικό τρόπο λειτουργίας της και αποτέλεσμα της vistas του συνδυασμού διατάξεών της (120 και 121 της Συνθήκης), σε ακολουθία με το 148 άρθρο ΣΛΕΕ και το Συμβούλιο των Υπουργών της Ένωσης, οδηγήθηκε σε ευρωπαϊκή κοινή στάση στην αντιμετώπιση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης που εμφανίστηκε στη δημόσια υγεία, η οποία αυτή τη φορά συνδέθηκε έντονα με επανάληψη οικονομικής κρίσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στις 27 Μάιου 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταθέτει πρόταση σχεδίου ανάκαμψης για την Ευρώπη. Ένα χρόνο μετά, το 2021, ψηφίστηκε ο ιστορικός κανονισμός (Ε.Ε.) 2021/241 από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της 12ης/2/2021, με το οποίο θεσπίστηκε ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας “Ταμείο Ανάκαμψης”, επιδιώκοντας ο εν λόγω μηχανισμός την αποτελεσματική και σημαντική οικονομική στήριξη για την ενίσχυση μεταρρυθμίσεων και δημόσιων επενδύσεων στα κράτη-μέλη, με ιδιαίτερα σημαντική την ενίσχυση της αλληλεγγύης της Ένωσης προς τα κράτη-μέλη σε χρηματοοικονομικό επίπεδο.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως διεθνική οργάνωση διακυβερνητικού τύπου, υλοποίησε τον στόχο Μηχανισμού Ανάκαμψης και Σταθερότητας εφαρμόζοντας την κοινωνική αλληλεγγύη, η οποία είναι κυρίαρχο συστατικό και στόχος της. Η Συνθήκη της Λισαβόνας είναι μήτρα της “ρήτρας αλληλεγγύης”, σύμφωνα με την οποία η Ένωση και τα μέλη της ενεργούν από κοινού, όταν ένα από αυτά έχει δεχτεί κατ’ άρθρο 222 της ΣΛΕΕ τρομοκρατική επίθεση ή έχει πληγεί από φυσική ή ανθρωπογενή καταστροφή. Μετά και την από 2 Μαρτίου θέση σε λειτουργία πλήρους ενεργοποίησης των μηχανισμών “IPCR” και “ARGUS”22, ακολούθησε μια διαδοχική σειρά έκτακτων τηλεδιασκέψεων μεταξύ όλων των υπουργών, ποικίλων κλάδων, των κρατών-μελών, του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και των μελών του Eurogroup.
Στις 9 Απριλίου 2020 το Eurogroup πρότεινε στήριξη για έκτακτη ανάγκη 540 δισ. ευρώ στον τομέα της απασχόλησης και στις επιχειρήσεις για τα κράτη-μέλη. Τα κράτη-μέλη μπορούν επίσης να ζητήσουν δάνειο στο πλαίσιο του Μηχανισμού. Το μέγιστο ύψος δανείων για κάθε κράτος-μέλος δε θα υπερβαίνει το 6,8% του ακαθάριστου εθνικού του εισοδήματος. Ωστόσο, σε εξαιρετικές περιστάσεις, θα είναι δυνατή η αύξηση του εν λόγω ορίου, ανάλογα με τους διαθέσιμους πόρους. Τα κράτη-μέλη μπορούν να υποβάλουν επισήμως προς αξιολόγηση τα σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας από τη στιγμή που θα έχει νομική ισχύ ο Μηχανισμός. Η Επιτροπή περίμενε η νομοθεσία να τεθεί σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2021. Η προθεσμία υποβολής των σχεδίων έληγε στις 30 Απριλίου 2021. Ωστόσο, η Επιτροπή ενθάρρυνε τα κράτη-μέλη να υποβάλουν τα προκαταρκτικά προσχέδιά τους από τις 15 Οκτωβρίου 2020. Τα κράτη-μέλη μπορούσαν να οριστικοποιήσουν τα σχέδιά τους μετά την αρχική υποβολή των προσχεδίων στην Επιτροπή. Η Επιτροπή θα αξιολογεί τα Σχέδια Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας με διαφανή κριτήρια. Η Επιτροπή είναι ήδη διαθέσιμη σε όλα τα επίπεδα να συνεργαστεί με τα κράτη-μέλη για την κατάρτιση των σχεδίων τους σε διάφορους τομείς, μεταξύ άλλων και ως προς την “πράσινη” ανάκαμψη και την ψηφιακή μετάβαση.
«Το Tαμείο θα είναι επαρκούς μεγέθους, θα απευθύνεται στους τομείς και τις γεωγραφικές περιοχές της Ευρώπης που πλήττονται περισσότερο και θα αποσκοπεί ειδικά στην αντιμετώπιση αυτής της πρωτοφανούς κρίσης», δήλωσε ο Charles Michel, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Ήταν σαφές ότι η ανάκαμψη θα απαιτούσε κοινή προσπάθεια σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι ηγέτες της Ε.Ε. αποφάσισαν να εργαστούν με σκοπό τη σύσταση Ταμείου Ανάκαμψης. Στις 27 Μαΐου 2020 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέθεσε την πρότασή της, ένα σχέδιο ανάκαμψης για την Ευρώπη. Από τα μέσα Μαρτίου διατυπώθηκαν προτάσεις ανακατανομής κονδυλίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης για νέες πρωτοβουλίες επενδύσεων για την αντιμετώπιση του ιού.
Η πρόταση τούτη υλοποιήθηκε με την έκδοση δύο νομοθετικών πράξεων του Συμβουλίου. Η μία από τις πράξεις τροποποίησε τους κανόνες των διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων, ενώ η άλλη διεύρυνε το πεδίο εφαρμογής του Ταμείου Αλληλεγγύης της Ε.Ε. (βλ. σχετικά COVID-19). Το Συμβούλιο θεσπίζει μέτρα για την άμεση αποδέσμευση κεφαλαίων (Συμβούλιο της Ε.Ε., δελτίο Τύπου 30 Μαρτίου 2020), όπως και την ανακοίνωση 750 δισεκατομμυρίων ευρώ από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ενώ περιεχόμενο της από 9 Απρίλιου έκθεσης του Eurogroup ήταν η πρόταση τριών άμεσων «διχτύων ασφαλείας» για τους εργαζομένους, τις επιχειρήσεις και τα κράτη-μέλη, ύψους 500 δισεκατομμυρίων ευρώ. Ακολούθησε η από 14 Απριλίου έγκριση του Συμβουλίου με γραπτή διαδικασία δύο τροποποιήσεων του προϋπολογισμού της Ε.Ε. για το 2020, ώστε να διατεθούν επιπλέον κονδύλια για την υπερνίκηση της πρωτοφανούς προκλήσεως.
Το Συμβούλιο εγκρίνει τροποποιημένο προϋπολογισμό της Ε.Ε. για το 2020 (δελτίο Τύπου 14 Απριλίου 2020) και, εν συνεχεία, μια σειρά μέτρων έκτακτης ανάγκης προς υλοποίηση των προτάσεων που διατυπώθηκαν, κυρίως, στις τηλεδιασκέψεις των ηγετών της Ε.Ε. Μετά την από 13 Μαρτίου 2020 πρόταση της Επιτροπής περί τροποποίησης του Κανονισμού (Ε.Κ.) αριθ. 2012/2002 του Συμβουλίου, για την παροχή χρηματοδοτικής ενίσχυσης στα κράτη-μέλη και στις χώρες που διαπραγματεύονται την ένταξή τους στην Ένωση, άπασες σοβαρά πληττόμενες από σημαντική έκτακτη ανάγκη στον τομέα της δημόσιας υγείας, λόγω της COVID-19, η επέκταση του πεδίου εφαρμογής του (Κανονισμού) έγινε αποδεκτή από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο [Κανονισμός (Ε.Ε.) αριθ. 2020/461 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 30ής Μαρτίου 2020, OJ L 99, 31/3/2020, pp. 9-12].
Η αιτία δημιουργίας του Ταμείου ήταν η παροχή χρηματοδοτικής ενίσχυσης σε κράτη-μέλη, έπειτα από έμπρακτη ένδειξη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης σε καταστάσεις κινδύνου. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εκτίμησαν ότι η Ένωση θα πρέπει να δείχνει την αλληλεγγύη της προς τα κράτη-μέλη και τον οικείο πληθυσμό και στην περίπτωση σοβαρών καταστάσεων έκτακτης ανάγκης, ειδικά στον τομέα της δημόσιας υγείας (0Ιbid, άρθρο 2, παρ. 1β.), παρέχοντας χρηματοδοτική ενίσχυση στον πληθυσμό που έχει πληγεί για να επιτύχει σύντομη επιστροφή στην κανονικότητα, περιορίζοντας την εξάπλωση της COVID-19 (1Ιbid, αιτ. σκ. 2.).
Συμπερασματικά, μπορούμε να οδηγηθούμε στη σκέψη ότι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, κατά την περίοδο της πανδημίας της COVID-19, φάνηκε να είναι σημαντική όσο ποτέ άλλοτε.
Το Ταμείο Ανάκαμψης, ως έκφανση ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, διευρύνθηκε όσον αφορά στο θεματικό πεδίο εφαρμογής του, ώστε να παρασχεθεί η αναγκαία χρηματοδότηση στις περιοχές των κρατών-μελών που επλήγησαν από την πανδημία.
Ωστόσο ο μηχανισμός αυτός χαρακτηρίζεται από μια έντονη παθολογία ως προς τη χρονοτριβή της διεκπεραίωσης της αποστολής του, με απότοκο την αμφισβήτηση τού έστω συμπληρωματικού χαρακτήρα του, χωρίς άλλες ρυθμίσεις στο επίπεδο της Ένωσης οι οποίες να μπορούν να προσαρμοστούν σε αυτή την παθολογική κατάσταση που διανύει η Ευρώπη της νόσου COVID.
* Ο Νίκος Στιβακτάκης Δικηγόρος
Πολιτικός Επιστήμονας
