«Πελατειακές σχέσεις είναι ορισμός της πολιτικής που αναφέρεται στην πελατεία ή τον πελάτη, για τις αθέμιτες σχέσεις και συναλλαγές μεταξύ πολιτικών και ψηφοφόρων». (Πελατειακές σχέσεις Wikipedia® Τελευταία τροποποίηση 09:36, 5 Ιανουαρίου 2019)
Κατά τον Σωτηρόπουλο«Πελατειακές σχέσεις» ένα κοινωνικό ιδίωμα της ελληνικής πραγματικότητας που την χαρακτηρίζει διαχρονικά και λειτουργεί ως κύριος μηχανισμός ενσωμάτωσης των ατόμων στο πολιτικό σύστημα
«Μια ισχυρή Κοινωνία Πολιτών συνδυάζεται με συγκριτικά υψηλότερη ποιότητα δημοκρατίας και συντελεί στην καλύτερη απόδοση των δημοκρατικών θεσμών, επειδή μεταξύ άλλων λόγων οι θεσμοί ελέγχονται και από «τα κάτω».3. Όμως άλλοτε ενισχύεται η δημοκρατία μέσω της κοινωνίας πολιτών και άλλοτε υπονομεύεται με αντιπαράθεση και απόπειρες κατάλυσης των θεσμών. Η κοινωνία των πολιτών στη βάση αμοιβαίας εμπιστοσύνης μπορεί να ενώνει διαφορετικές τάξεις με αντικρουόμενα συμφέροντα.
Κατά τον Ν.Μουζέλη οι πολίτες ενσωματώθηκαν καθέτως στην πολιτική μέσω σχέσεων εξάρτησης μεταξύ μελών της Πολιτικής Ελίτ και Πολιτών.
Οι ανωτέρω σκέψεις που παραθέτω αυτούσιες , μου δίνουν την ανάφλεξη σκέψεων και το ερέθισμα να προσεγγίσω το αντικείμενο της παρούσας εργασίας επαναστατικά, χωρίς ενδοιασμούς για τυχόν κατάκριση από τον αναγνώστη, ώστε να καταλήξω ελεύθερα σε επιστημονικά και ρεαλιστικά συμπεράσματα εσωτερικών ανησυχιών μου (όσο μου είναι επιτρεπτή η υποκειμενική χροιά στο αντικείμενο του θέματος) ,τα οποία ευελπιστώ να με οδηγήσουν σε σκέψεις ηθικές, αληθινές, γνήσιες και περισσότερο ανθρώπινες και να με μετατρέψουν σε καλύτερο άνθρωπο, αφού αυτό είναι κατά την ταπεινή μου άποψη εν τέλει το ζητούμενο.
Οι κοινωνικές σχέσεις υπήρχαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν. Είναι χαρακτηριστικό της ίδιας της κοινωνίας, συνεκτικός ιστός πολιτισμού, διαμορφώνουν προσωπικότητες, νοηματοδοτούν την ζωή.
Ο George Herbert Mead, αμερικάνος φιλόσοφος των αρχών του 20ου αιώνα, «θεωρείται δημιουργός της ιδέας ενός “κοινωνικού εαυτού”, της αίσθησης της ταυτότητας που σχηματίζουμε καθώς βλέπουμε τον εαυτό μας στον καθρέφτη των σχέσεων μας και πρότεινε έναν αποκλειστικό στόχο για την κοινωνική πρόοδο: μια “τελειοποιημένη κοινωνική νοημοσύνη” με ιδιαίτερη καλή επικοινωνία και αμοιβαία κατανόηση» Goleman, P. (2006), Κοινωνική νοημοσύνη, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, σ. 396
Όπως παρατηρεί ορθά ο Hessel S. δεν είναι λίγες οι φορές που οι κοινωνικές σχέσεις εμπεριέχουν φιλοδοξία συμφέρον και χειραγώγηση, χωρίς κριτήρια αναρρίχηση και χρηματικό όφελος»6 είτε είναι στενό προσωπικό με μορφή αθέμιτων σχέσεων αλληλεξάρτησης ψηφοφόρων και πολιτικών προσώπων.
Μέσω αυτού του πελατειακού συστήματος, διαμορφώθηκε η πολιτική και κοινωνική ταυτότητα μεγάλου μέρους του πληθυσμού επί δεκαετίες ιστορικής εξέλιξης μέχρι και σήμερα.
Οι πελατειακές σχέσεις δεν είναι χαρακτηριστικό της κάθε φυλής. Οι αδελφοί μας ευρωπαίοι ταυτίζουν τον Έλληνα με τις πελατειακές σχέσεις. Η πελατειακή σχέση της Ελλάδας προσομοιάζει με την Λατινική Αμερική. Οι πελατειακές σχέσεις δεν εγγράφονται στη φύση των Ελλήνων.
«Η ίδια η Ευρωπαϊκή ένωση από την σύσταση της, οι ομάδες αξιοποιήθηκαν από τα θεσμικά όργανα ως σύμβουλοι και συνεργάτες στη διαμόρφωση και την επόμενη εφαρμογή της ευρωπαϊκής δημόσιας πολιτικής» Aspinwall M. & GreenwoodJ., 1998, …«με την εμπλοκή τους να αναγνωρίζεται ως κύρια έκφανση της πλουραλιστικής δημοκρατικής διακυβέρνησης» Economic and Social Committee of the European Communities , 1980
Αναφέρει ο Μουζέλης ότι στην Ελλάδα οι εργάτες ενώνονται καθέτως ενώ στην Αγγλία οριζοντίως . Το ίδιο το κράτος διαμορφώνει από την άλλη πλευρά πελατειακές σχέσεις με παράδειγμα τη διόγκωση του κράτους δημοσίων υπαλλήλων . Αλλά και από το παρελθόν εάν ρίξουμε μία ματιά στο πρόσφατο Ελληνικό ιστορικό με το λεγόμενο «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων για διορισμό ως Εθνικόφρονες» μπορούμε να κατανοήσουμε αρκετά για την γραφειοκράτηση των πελατειακών κομμάτων .
Όταν η ψήφος γίνεται αντικείμενο διαπραγμάτευσης και την αγοράζει ο υποψήφιος βουλευτής από τον πολίτη είτε με χρήμα είτε με άλλου είδους παροχές με οφέλη και για τις δύο πλευρές αν και η θέση του «Πάτρωνα-πολιτικού» ευεργέτη είναι ισχυρότερη από αυτήν του «πελάτη-ψηφοφόρου», ο οποίος υποδουλώνεται πολιτικά.
Όταν ομάδες , κινήματα ή άτομα αξιώνουν και απαιτούν από την σχέση τους με κομματικά γραφεία και πολιτικά ιστάμενα πρόσωπα συμφέροντα χωρίς ηθικά αξιοκρατικά κριτήρια με αδιαφανείς μεθόδους, δημιουργείται μία ιδιόρρυθμη κερδοσκοπική σχέση αλληλεξάρτησης μεταξύ τους “win-win” ανταλλακτικού χαρακτήρα που θίγει την ίδια τη δομή της αξιοκρατίας, της δικαιοσύνης και της διαφάνειας του πολιτικού συστήματος, στην απογύμνωση της πολιτικής ζωής.
Συχνά το κράτος υποχωρεί και προσαρμόζεται σε πιέσεις ομάδων συμφερόντων. «Λομπισμός-lobbyism» ως επικοινωνία κοινωνικών συμφερόντων και κρατικών κύκλων. Πολίτες επωφελούνται εις βάρος άλλων πολιτών οι οποίοι οδηγούνται στον αποκλεισμό παρεμβαίνοντας στο πεδίο διαμόρφωσης δημόσιων πολιτικών.
Μία από τις μεγαλύτερες αιτίες που η σημερινή δημοκρατία είναι κομματική και όχι πολιτική , σε συνδυασμό με την παρατήρηση ότι οι πολίτες έχουν περεταίρω χάσει ακόμη και την ίδια την κομματική τους συνείδηση και αναζητούν μεμονωμένα πρόσωπα που θα ικανοποιήσουν τα ατομικά τους συμφέροντα σε όποιο πολιτικό χώρο και αν ανήκουν, αυτός ο ατομισμός πηγάζει αρχικά από τη δυσπιστία προς τους πολιτικούς θεσμούς και από την αίσθηση απουσίας ενός κοινωνικού κράτους. Παύουν να έχουν εμπιστοσύνη στους θεσμούς του Κράτος και αναζητούν εμπιστοσύνη αχαρτογράφητα και ανεπίσημα στο άτομο που συνδέεται με την πολιτική εξουσία.
Καθημερινές χαρακτηριστικές περιπτώσεις ανασφάλειας των πολιτών στους θεσμούς ενδεικτικά είναι τα ίδια τα προβλήματα που καλείται να αντιμετωπίσει ο πολίτης στην ζωή του, τα οποία σχετίζονται άμεσα με την επιβίωση του χωρίς να τον αφορά το δημόσιο συμφέρον. « Το κράτος συνεργάζεται με ομάδες συμφερόντων αντί να επιβάλλει την θέληση του σε αυτές». P.Hirst Associative Democracy,polity press,Cambridge,1994
Όταν υπάρχει τεράστια ανεργία, έχοντας έρθει το τέλος της πλήρους απασχόλησης και η κάθε κυβέρνηση αδρανεί ή δεν λαμβάνει μέτρα ουσιαστικά αντιμετώπισης της , το άτομο αναζητά στήριξη στο πρόσωπο του βουλευτή ο οποίος θα «διορίσει» ,θα δώσει μία θέση εργασίας στον άνεργο.
Όταν υπάρχει υπερφορολόγηση των αδύναμων οικονομικά- κοινωνικά στρωμάτων και της μεσαίας τάξης και φοροαπαλλαγές στους ισχυρούς με μισάνοικτα τα μάτια της κυβέρνησης ο πολίτης οδηγείται σε αδιέξοδο
Όταν το άτομο δεν έχει εμπιστοσύνη στο θεσμό της υγείας και του ενικού ιατρικού συστήματος θα απευθυνθεί στον βουλευτή να του βρει μία θέση σε μονάδα εντατικής θεραπείας σε ένα δημόσιο νοσοκομείο μέσω του διοικητή του νοσοκομείου , για να μην αποβιώσει σε κάποιο «ράντζο» σε διάδρομο.
Όταν το άτομο νιώθει ότι έχει χαθεί ο θεσμός της δικαιοσύνης έστω και με μεμονωμένα περιστατικά «παραδικαστικού συστήματος» που εμφανίζουν κατά καιρούς δημοσιογράφοι και ΜΜΕ ,αισθάνεται ότι για να ικανοποιήσει το αίσθημα δικαίου του ,πρέπει να επηρεαστεί η δικαστική εξουσία από την πολιτική. Ευτυχώς στη Χώρα μας εμφανίζεται κατ΄εξαίρεση και μεμονωμένα αυτό το φαινόμενο και ίσως ο μόνος θεσμός που λειτουργεί περισσότερο είναι αυτός της δικαιοσύνης.
Η βουλή είναι ο καθρέφτης του σάπιου προσώπου της κοινωνίας. Η σύγχρονη κοινωνία ελληνική ευρωπαϊκή και παγκόσμια έχει χάσει τα ιδανικά της? Έχει γεράσει? Έχει διαβρωθεί? Ή μήπως η σύγχρονη κοινωνία των πολιτών έχει δωρίσει μέσω της εκλογικής διαδικασίας βουλευτικά έδρανα σε όποιον της έδωσε αυτό που της λείπει.
Μήπως οι σημερινοί βουλευτές είναι αυτοί οι οποίοι κάλυψαν τις πραγματικές ανάγκες που όφειλε η κάθε δεξιά ή αριστερή κυβέρνηση ως οντότητα να καλύψει και δεν το έκανε?
Μήπως η ίδια η πολιτική απάθεια και αποστασιοποίηση, η απουσία ενεργούς πολιτικής διευκόλυναν την ίδια την διαδικασία πελατειακών σχέσεων?
Μήπως στο πρόσωπο του κάθε βουλευτή ,ανάλογα με τους σταυρούς βάσει των οποίων εκλέχθηκε, αντικατοπτρίζεται ο αριθμός των «ρουσφετιών» και των ικανοποιήσεων που χάρισε στους ψηφοφόρους του?
Η δημιουργία των συνταγματικά κατοχυρωμένων ανεξάρτητων αρχών (Σύνταγμα-αναθεωρητικός νομοθέτης 2001) στην ρύθμιση σημαντικών πεδίων κοινωνικής ζωής είναι ουσιώδης μέσω των εγγυήσεων προσωπικών και λειτουργικών ανεξαρτησιών που τις διέπουν είτε ρυθμίζοντας οικονομικά θέματα είτε προστατεύοντας δικαιώματα.
Μέσω της δημιουργίας των αρχών αυτών εκφράζεται η ίδια η κρίση του πολιτικού συστήματος εμπλουτίζοντας το πολιτικό σύστημα με διαφάνεια έλεγχο και λογοδοσία μειώνοντας τα ρίσκα ανισοτήτων στη κοινωνία.
Αυτά τα όργανα τα οποία είναι ξένα με την κυβέρνηση, διασφαλίζουν διαφάνεια και αμεροληψία μακριά από πελατειακές σχέσεις. Αυτή η ίδια η αποπολιτικοποίηση της δημόσιας διοίκησης αφήνει αδιάφορη την αξιοπιστία της πολιτικής τάξης. Καθίσταται φανερή «η ανάγκη αμεροληψίας έναντι των παραδοσιακών διοικητικών δομών». Rapport P.Gelard,2006,sel.26-28
Η αφαίρεση λειτουργιών σε πεδία πολιτικής δράσης από τους πολιτικούς και τους κυβερνόντες αποδυναμώνει την εξάρτηση του ψηφοφόρου προς τον βουλευτή αφού δεν είναι σε θέση ακόμη και αν το επιθυμεί, να ικανοποιήσει τα συμφέροντα του.
Επίσης η ηλεκτρονική δημόσια διοίκηση και η ηλεκτρονική διακυβέρνηση ίσως βοηθήσει στην διαφάνεια των συναλλαγών στην αποκατάσταση εργασιακών αδικιών και στην εξωστρέφεια καταπολεμώντας την διαφθορά.
Το σημαντικότερο από όλα, εάν πραγματικά επιθυμούμε οι πελατειακές σχέσεις και ο πελατειασμός να μειωθούν είναι να υπάρξει ένας κρατικός μηχανισμός με κοινωνική πολιτική για όλους χωρίς διακρίσεις υπέρ των αδυνάμων και αυτών που πραγματικά έχουν μεγαλύτερη ανάγκη στήριξης.
Και εάν αυτό το φαινόμενο δεν μπορεί να εκλείψει ,σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να γίνει η διάκριση ανάμεσα σε όνειρα και ανάγκες.
Οι πολιτικοί οι οποίοι με αυτόν τον ανήθικο τρόπο επιλέγουν να λάβουν μία θέση εξουσίας μέσω ψήφων, ας ηθικοποιήσουν την ανηθικότητα τους βοηθώντας πραγματικά πολίτες οι οποίοι έχουν ουσιαστικά προβλήματα και ανάγκες για επιβίωση ως ακροβάτες μέσα σε ένα καπιταλιστικό σύστημα και όχι πλούσιους και ισχυρούς ταξικά και οικονομικά οι οποίοι επιθυμούν να γίνουν πλουσιότεροι, ισχυρότεροι και άπληστοι.
Δικαιοσύνη δημιουργείται ακόμη και μέσω της ανισότητας όταν προσπαθούμε τον αδύναμο ή το άτομο που βρίσκεται σε μία δύσκολή και δυσχαιρή θέση να του ΄δώσουμε την ώθηση προκειμένου να εξισορροπηθεί η θέση του με τον ισχυρότερο.
Μέχρι να υπάρξει κράτος δικαίου για όλους και αξιοκρατία, δεν έχω καμία αντίρρηση να γεμίσει θέσεις ΑΜΕΑ η πόλη μου και ας μην βρίσκω θέση στάθμευσης στο αυτοκίνητο μου, να διοριστούν με αδιαφανή τρόπο στο δημόσιο τομέα ή σε θέσεις τοπικής αυτοδιοίκησης ορφανά τέκνα και ανάπηροι ,να δοθεί μονάδα εντατικής θεραπείας σε επαίτες και αστέγους την στιγμή που ο ισχυρός οικονομικά συμπολίτης μου μπορεί να έχει και ιδιωτική ιατρική περίθαλψη σε Ελλάδα και εξωτερικό. Να έχει πολιτική διάκριση τέκνο χωρίς ελπίδα στο αύριο με «ρουσφέτι» σε σχέση με άλλο τέκνο που γεννήθηκε «τυχερό» προτού γεννηθεί. Μέσα σε ένα παθολογικό πολιτικό σύστημα αυτού του είδους οι πελατειακές σχέσεις αποκτούν ηθική χροιά λόγω της προθέσεως και του αποτελέσματος τους.
Η αδιαφανής αυτή διάκριση παύει να είναι διάκριση αλλά εξισορρόπηση μεταξύ αδυνάμου και δυνατού.
Ας ξεκινήσει σε ένα αγώνα δρόμου κατά τον ίδιο χρόνο ο ανάπηρος 10 μέτρα πριν το τέρμα και ο αθλητής 30 μέτρα πριν το τέρμα. Αυτό καλείται δικαιοσύνη και όχι αδικία.
Είναι όμως ανεπίτρεπτο μέσω πελατειακών σχέσεων ο ισχυρός να γίνεται ισχυρότερος είς βάρος του αδυνάμου αποκλείοντας τον από αγαθά και δικαιώματα τα οποία αξιοκρατικά θα μπορούσε να απολαύσει.
Πολύ φοβάμαι όμως ότι αρκετές φορές και ο αδύναμος όταν του δοθεί η ευκαιρία ονειρεύεται να γίνει όμοιος με αυτόν τον οποίο μισούσε.
Κατά πόσον οι Πάτρωνες-πολιτικοί είναι σε θέση να γνωρίζουν τα κίνητρα και το ηθικό υπόβαθρο του κάθε ψηφοφόρου τους ακόμη και αν ανήκει σε ευπαθείς κατηγορίες? Ούτε φυσιογνωμιστές ούτε ψυχαναλυτές ούτε μαντείο των Δελφών είναι αλλά και ούτε απόγονοι της σχολής του Τσέζαρε Λομπρόζο και Φέρι ,αλλά ούτε και ιδεολόγοι παλαιού σοσιαλιστικού κόμματος που έδωσε άθελα του εξουσία σε κούφιους επιτήδειους προλετάριους να καταστούν καπιταλιστές ενώ τα κίνητρα του ήταν αγαθά ,και το χέρι που τους ανέσυρε από τη φτώχεια στη μεσαία τάξη κινείτο με αγαθές προθέσεις ενώ το χέρι του ανασυρόμενου ήταν βρώμικο ή έστω ο πεινασμένος έγινε παχύσαρκος για να το δούμε με επιείκια, αφού αυτό θα ήταν το τελευταίο που θα τους ενδιέφερε απέναντι στο όνειρο της συνύπαρξης πολιτικής εξουσίας και κεφαλαίου.
